Onderzoekers zijn een stap dichter bij de genezing van hiv. Bij twee patiënten is het virus niet meer te vinden nadat ze gestopt zijn met virusremmers. Beide patiënten werden behandeld voor kanker door middel van een stamceltransplantatie. De cellen die gebruikt zijn voor deze transplantatie zorgen ervoor dat deze patiënten nu hiv-vrij zijn.
Onderzoekers van IciStem onderzochten de effecten van stamceltransplantatie op hiv. In dit onderzoek werden hiv-patiënten behandeld voor kanker. Een onderdeel van deze behandeling was stamceltransplantatie. Bij zo’n transplantatie wordt het afweersysteem vervangen met behulp van stamcellen van een donor. De getransplanteerde stamcellen zorgen dan voor de vorming van nieuwe bloedcellen. Arts-microbioloog en viroloog Anne Wensing van het UMC Utrecht is een van de hoofdonderzoekers van IciStem. Ze vertelt: “De stamceltransplantatie maakte onderdeel uit van de behandeling van kanker. Daarbij hebben wij het effect van de stamceltransplantatie op hiv gemeten.”
Speciale cellen
In het onderzoek van IciStem is de stamceltransplantatie uitgevoerd met cellen van een speciale donor. De afweercellen van deze donor missen een van de belangrijkste hiv-receptoren. Anne legt uit hoe dit werkt: “Er mist een bepaald poortje op de cellen. Hiv gebruikt dat poortje om naar binnen te gaan. Dit poortje heet de CCR5-receptor.” Deze receptor heeft het virus nodig om afweercellen te infecteren. Door de stamceltransplantatie ontbreekt de receptor op de nieuwe afweercellen, waardoor hiv geen kans meer heeft.
Hiv-vrij
De twee hiv-patiënten hebben dus cellen ontvangen die geen CCR5-receptor bevatten. Onder toezicht van de behandelend artsen zijn beide patiënten gestopt met het nemen van virusremmers tegen hiv. Inmiddels nemen de patiënten nu 3,5 en 18 maanden geen virusremmers. Bij beide patiënten zijn slechts flarden genetisch materiaal van hiv terug te vinden, maar geen nieuwe virusdeeltjes. Dat houdt dus in dat de twee patiënten op dit moment allebei hiv-vrij zijn. Overigens zijn beide patiënten ook genezen van kanker.
Retrovirus
Hiv is een zogenoemd retrovirus. “Het virus nestelt zich in ons eigen DNA”, licht Anne toe. “Het gaat in ons eigen DNA zitten. Dat maakt het heel moeilijk om hiv te genezen.” Momenteel zijn er behandelingen tegen hiv in de vorm van virusremmers. Deze medicijnen onderdrukken het virus en zorgen ervoor dat het niet actief is in het lichaam. Op dat moment kunnen hiv-patiënten het virus niet meer overdragen via seksueel contact, maar het virus verdwijnt niet helemaal uit het lichaam. Het onderzoek van IciStem laat nu zien dat na stamceltransplantatie geen actieve virusdeeltjes meer worden aangetoond. Het is dan niet meer nodig om virusremmers te slikken.
‘Drie stappen voorwaarts’
Deze behandelmethode met stamceltransplantatie is nog niet beschikbaar voor iedere hiv-patiënt. Volgens UMC Utrecht moleculair viroloog Monique Nijhuis was dat ook niet de insteek van dit onderzoek. Monique is een van de onderzoekers van IciStem. Ze legt uit dat dit onderzoek is opgezet om te leren van de procedure waarin hiv-patiënten behandeld werden voor kanker. “We hebben nu laten zien dat iemand na één stamceltransplantatie, geen bestraling en relatief milde chemo vooralsnog hiv-vrij is. Dat zijn drie stappen voorwaarts.” Anne sluit zich daarbij aan. Volgens haar zou deze techniek nu verder ontwikkeld moeten worden. “De volgende stap is onderzoeken hoe immuuncellen zonder CCR5-receptoren zonder heel hoge risico’s getransplanteerd kunnen worden. In de toekomst zou dit voor meer mensen met hiv een optie kunnen zijn.”