Dat de pijnstiller fentanyl levensgevaarlijk kan zijn, was al bekend. Het middel werd popartiest Prince in 2016 fataal. Promovenda Evelien Kuip onderzocht wat de belangrijkste risicofactoren zijn.

Partydrug
Fentanyl is een opiaat dat tientallen malen sterker is dan morfine. “Het wordt in de Verenigde Staten en Canada ook veel gebruikt als partydrug maar in Nederland lijkt dat vooralsnog minder te gebeuren. Het gebruik voor medische doeleinden is wel toegenomen de laatste jaren”, weet Evelien Kuip, internist-oncoloog.  Ze promoveert op 6 februari op haar onderzoek naar de werking van fentanyl.

Ernstige pijn
Kuip en collega’s zagen in de praktijk geregeld kankerpatiënten die fentanyl gebruikten en plotseling last kregen van ernstige pijn of verschijnselen van overdosering. “Terwijl de dosis die zij innamen onveranderd was, bleek de concentratie van het middel in het bloed ineens aanzienlijk hoger of lager”, licht Kuip toe. “Het middel wordt vaak gebruikt door patiënten voor wie een ziekenhuisopname een ernstige verstoring van hun laatste levensfase betekent. Wij wilden dus graag achterhalen wat deze onverwachte veranderingen veroorzaakt.”

Risicofactoren
Kuip onderzocht diverse manieren van toediening van de pijnstiller, zoals een fentanyl-pleister of een pilletje in de wang of onder de tong. Ook onderzocht ze meerdere combinaties met medicijnen. Uit het onderzoek kwamen drie risicofactoren naar voren voor plotselinge onder- of overdosering:

• Verhitting van de fentanyl-pleister: door bijvoorbeeld koorts, douchen, of in de zon liggen wordt de huid warm, zetten de bloedvaten uit en wordt de fentanyl sneller opgenomen. Dit kan leiden tot een overdosis.
• Leverfalen: als de lever de fentanyl niet kan afbreken, blijft het medicijn aanwezig in het bloed wat een overdosis kan veroorzaken.
• Combinatie met andere medicatie; van onder andere HIV-remmers en antischimmel-medicatie is aangetoond dat zij de werking van fentanyl tegengaan.

Combinatie
Erasmus MC’s hoogleraren Ron Mathijssen en Karin van der Rijt begeleidden Kuip in haar onderzoek. Mathijssen: “We weten nu meer van wat er mis kan gaan, maar het onderzoek heeft ook aangetoond dat onder andere aprepitant – een veelgebruikt middel tegen misselijkheid door chemo – wel veilig gebruikt kan worden in combinatie met fentanyl. Het blijft een zeer geschikte pijnstiller voor kankerpatiënten, maar voorschrijvers moeten goed kijken naar factoren die van invloed kunnen zijn bij gebruik van dit middel.”